Burokratizazioa, desberdintasuna eta legez kanpoko harremanak
Konstituzioak ez du berariaz baztertzen beste harreman mota batzuk arautzeko aukera, eta horrek malgutasun pixka bat eskaintzen du alderdi horretan. Izan ere, Espainian urte askotan familia errealitate bakar gisa aurkeztu izan da, ezkontza erlijioso eta heterosexualez osatua. Legeak gizon eta emakume baten arteko harremanak baino ez zituen babesten.
Baina errealitate hori kolokan jartzen hasi zen normalizazioarekin eta harremanak izateko beste modu batzuk onartzearekin, eta gizartea jabetu zen legedian aldaketak aplikatzeko beharraz. Harreman afektiboak konplexuak dira ikuspuntu juridiko, administratibo eta legaletik, eta bizikidetzako formula berri guztiak ordenamendu juridikora egokitzea prozesu motela da.
Espainian homosexualitateak eta LGTBI kolektiboko kideek ez dute aitorpen juridikorik izan duela urte gutxi arte. Eta erakunde publikoek denbora luzez oztopoak jarri zituzten errealitate sozial berri hori araudira egokitzeko. Hala ere, 2005ean Espainia munduko hirugarren herrialdea bihurtu zen, Holanda eta Belgikaren atzetik, sexu bereko pertsonen arteko ezkontza baimendu zuena. Zer joera izango da etorkizunean beste bizikidetza-modu batzuekin lotuta? Jarraian azalduko dugu.
Ezkondu gabeko bikoteen eskubideen desberdintasuna
Gaur egun, pertsona askok erabakitzen dute ez ezkontzea, eta nahiago izaten dute burokraziatik kanpoko harremana izatea. Estatistikek ezin dute datu zehatzik eman gure herrialdean ezkonduta ez dauden bikoteen kopuruari buruz, hori biztanleriaren laginen bidez egin beharko litzatekeelako. Hala ere, bikote guztiak Erregistro Zibilean inskribatuta ez dauden arren, ezkontzen kopurua abiadura bizian jaisten ari da.
Halaber, ezkonduta ez dauden bikoteen jaiotza-tasa nabarmen handitzen ari da 2013tik. Zergatik? Arrazoi pertsonalak alde batera utzita, bikote askok ez dute ezkondu nahi, ezkontzak eta, batez ere, banantzeak edo dibortzioak eragiten dituzten oztopo burokratiko handiengatik. Askorentzat, ezkontzaren abantailak ez dira orekatzen.
Baina, zer abantaila ditu bikoteak legez elkartzeak? Adibidez, agerikoa da zergei eta ekonomiari dagokienez; alde horretatik, harreman bat ofizial bihurtzea onuragarriagoa da ez egitea baino. Zerga-abantailen artean ikus dezakegu PFEZn baterako tributazioa egiteko aukera — hemen, berriz ere, ordenamendu juridikoak eskubide gehiago eskaintzen dizkie ezkondutako bikoteei ez daudenei baino —, eta horrek zerga-onura batzuk jasotzeko aukera ematen du.
Hala ere, ezkontzeak onurak ekartzen dituen arren, gaur egun ezkontzatik kanpo egoteko eskubidea dago, eta bikote askok ez dute beren arteko harremana formalizatu nahi, beren bizitza arau aginduzko batzuetara ez egokitzeko. Bikote eredu ofizial bat onartzeari uko egiten diote, haustura baten ondoren edo baita ezkontza bitartean ere, burokraziaren pisua saihesteko.
Legetik at dauden bikoteak: ba al dute lekurik gure legedian?
Munduko herrialde askotan poligamia baimenduta dagoen arren, Euskal Herrian (Espainia eta Frantziar legediapean) erabat debekatuta dago. Espainiar ordenamendu juridikoak Kode Zibilaren hainbat artikulutan jasotzen du monogamoa ez den beste harreman-forma batzuk espresuki debekatzea.
Hala ere, “Polimaitasuna”, hainbat pertsonaren arteko harreman afektibo eta sexualei buruzko kontzeptua, bidea irekitzen ari da gizartean. Eta bizimodu horren aldeko gizarte-kolektiboek erakundeen aitorpena planteatzen dute. Poligamiak ez bezala, “Poliamodioak” ez du enfasirik jartzen ezkontzan, ezta genero desberdineko pertsonekin harremanak izateko aukeran ere. Kontzeptu zabalagoa da.
Espainian antzeko inkestarik ez badago ere, Loving More Magazine aldizkariak 2012an ikerketa bat egin zuen Estatu Batuetan herritarrek harreman afektibo horien eskubideei buruz duten iritzia ezagutzeko. Eta, harrigarria bada ere, galdetutakoen % 90ek baino gehiagok uste zuten harreman ez monogamoek monogamoek bezala babestuta egon beharko luketeela.
Bestalde, gerta daiteke harreman ez-monogamoak izatea, non kideetako batzuek beren lotura ofizialtzen duten, izatezko bikote gisa edo ezkontza gisa. Horrela, egoera anomalo bat gertatzen da, non batzuek eskubideez gozatzen duten eta beste batzuek ez. Litekeena da epe luzera borroka sozialak izatea, Estatuak horrelako egoerak onar ditzan. Herrialde batzuetan, Brasilen kasu, hainbat formula jasotzen dira ordenamendu juridikoan txertatzeko.
Zer gertatuko da etorkizunean?
Ikuspegi juridikotik, bikote-harremanen etorkizunari buruzko iragarpen batzuk egin ditzakegu. Litekeena da Estatuko eta erkidegoetako legegileak euren legeak erreformatzen hastea, “Legetik kanpo” dauden bikoteei eskubide gehiago eskaintzeko. Izan ere, gaur egun era guztietako elkarketak aurkitzen ditugu egungo legedian lekurik ez duten pertsonen artean; batez ere poligamiarekin eta poliandriarekin lotutakoak, nahiz eta bertsio tradizionalak ez izan.
Bestalde, ikuspuntu juridikotik debekatuta egon arren, 1978an Espainiako legedian delitu izateari utzi zioten, eta gaur egun lehengusuen arteko ezkontza ere baimenduta dago. Urte haietan, adulterioa eta ohaidetza ere despenalizatu ziren — bi pertsonak elkarrekin ezkonduta egon gabe sexu-harremanak izatea —.
Laburbilduz, pixkanaka aldaketak gertatzen ari dira pertsonen arteko harreman afektiboei, haien pertzepzioari eta onarpenari dagokienez; sexu bereko pertsonen arteko ezkontza pizgarria eta oso adibide argia izan zen. Egia esan, beharrezkoa da erakunde publikoek gizarte-bizitzari buruzko kontzeptu batzuk argitzea: legeak ez dira behar bezala egokitzen ari eta gizarteak aldaketa sakonak eskatzen ditu. Garrantzitsua da pertsonen arteko loturei buruzko interpretazio naturalista oro baztertzea.
Litekeena da politikariek bikote-harremanen motei buruzko legeak gaur egungo bi figuretatik harago (ezkontza eta izatezko bikotea) sortzea, formula horietako bati ere atxiki ezin zaizkion pertsonei eskubideak eta onurak eskaintzeko asmoz. Hala ere, litekeena da arau horietako batzuek “test konstituzionala” ez gainditzea. Horrela, ziurgabetasun erabatekoan sartuko ginateke bikote-harremanen erregulazioari dagokionez.